آبشارهاى شوشتر ساساني اند يا عيلامى؟؟؟

حسین فرج الله


شوشتر شهري به قدمت انسان ،شهری که هنوز دیوارهایش حکایت گر تاریخی ننوشته اند ویاد آور روزگاران گذشته براین شهر است.هنوز بعد از باران بوی کاه گل در کوچه های تنگ شهر می پیچد ورهگذر را به صدها سال عقب تر می برد.صعباتها (کوچه های مسقف که هم برای محافظت نگهبانان شهر وبرای ارتباط خانه ها ساخته می شد واز کلمه عربی صوباط گرفته شده )یاد آور نور چراغ نگهبانی است که با شمشیری برکمر ونیزه ای دردست شهر را حراست می کند انگار تاریخ دراین شهر ایستاده وبه نظاره گذر نسل ها نشسته است.
کمی دورتر از این کوچه ها صدای غرش آب نگاه هر رهگذری را به خود معطوف می دارد . آب می غرد وچرخ های سهم گینی را می چرخاند تا گندمی آسیاب
شود و آب رااز دل سنگ ها سخت به دل دشتی وسیع به نام میناو روانه کند .میناوی که روزگاری مینا یا بندر گاه لنج های تجاری شوشتر ، اهواز ، محمره(خرمشهر) تا هند بوده است وهنوزدر میان دورودخانه از بهترین زمین های کشاورزی برخوردار است.

شوشترشهر آب وصنعت ، شهر تجارت دیبا که از این شهر تا هند وچین ومصر رونق داشته ودیبای شوشتر مثال زدنی بود که گفته می شد ستار خانه کعبه از دیبای این شهر بوده است .شوشتر را هر چندبرخی می خواهند به دوره ساسانی ربط دهند تا چند صفحه ای بر تاریخ ساختگی خود بیفزایند ولی این شهر همان شهر تستر فرزند نون بن عیلام بن سام بن نوح است که درکتاب مقدس تورات به آن اشاره شده است .
وبرخی از نویسندگان اسلامی این شهر را اولین شهر پس از طوفان نوح می دانند .هرچه هست کوچه های این شهر خبر از قدمتی چند هزار ساله می دهد هرچند که شهر چند بار جابه جاشده ولی هنوز آثار عیلامی این شهر در دستوا قابل دیدن است.

شوشتر (تستر) شهري درمیان دو رود کارون ودز ویا بهتر بگوییم شطیط ودز ونهر دست ساز گر گر که این نام ها کاملا عربی است هرچند که نهر داریون که امروز به هخامنشیان نسبت داده می شوند نامش اکدی است ودر فرهنگ لغت اکدی این نام آمده وبه معنای دارایی وباقی مانده ترجمه شده که این واژه به 4000سال پیش باز می گرددوچگونه ممکن است دردوره هخامنشیان باشد ولی نامش را اکدیان انتخاب کنند ودر صورتی که در زمان هخامنشیان زبان آرامی وعیلامی رواج داشته است.

از کجای شوشتر بگویم که به تاریخ نویسان امروز بر نخورد وبرچسبی آماده به نگارنده نچسبانند ولی هرچه هست درحق این شهر چه ظلم ها که نشده آن به دست تاریخ نگاران معاصر ما ، که سعی دارند تاریخ نو برای این شهر بسازند وگذشته چندین هزار ساله آنرا به فراموشی بسپارند.

شوشتر قدمتی به اندازه مندائيان (صابئه) خوزستان دارد آنهائي که ساکنان قديم واوليه اين شهرند.وبسياري از آثارشوشتر متعلق به منداییان دارد.کت های دور اطراف شهر یادگارهای این دین توحیدی در شوشترند(کت
بافتح کاف وسکون تاءحفره هایی در کناررودخانه کارون اند که واژه کت واژه ای مندایی وبه معبدهای سنگی گفته می شود)

مندائیان در دوره نادرشاه افشار درشوشتر قتل وغارت شدندوبه حویزه وخفاجیه(سوسنگرد)مهاجرت داده شدند که تابه امروز دراین شهرها واهواز زندگی می کنندولی هنوز برخی فامیلها در شوشتر بافامیل منداییان یکی است.

شوشتر درطول حیات خود شهری صنعتی بوده بسیاری ازوسایل زندگی وادوات کشاورزی دراین شهر تولید می شد.ومحل ترددتجار شرق وغرب بوده،تجارت این شهربسیارمهم بوده، به گونه ای که بسیاری از حاکمان اهوازمانندسادات مشعشعی ویابنی کعب وحتی فرحان البندر این شهر را سالیان زیادی درحدود500سال یابیشتربه عنوان شهرتجاری خود قرار داده بودنندکه این نشان از اهمیت این شهر دارد.



■■■آبشارهای شوشتر:

آبشارهای شوشتر طبیعی نیستندبلکه ساخته دست بشرندوباتیشه وچکش های ابتدایی کنده کاری شده اند.وعلاوه بر مسير گذر آب که جهت کشاورزی منطقه میناو (میان آب)به کار می رود .حرکت آب از دالانهای پر پیچ وخم و باسرعت فراوان باعث چرخش آسیابهای آبی
می شودومسیر خودرا باهیاهو وغرش به پیش می بردتادر مخلط الشطوط(محل به هم پیوستن رودخانه ها )به دیگررودخانه ها بپیوندد ومسیر اهواز ،خرمشهر (محمره)رابه پیش ببردوبه بحر سفلی (خلیج فارس)( نام سومری آن نهر مرو،با ضم میم وضم راء)می ریزد.

#(تونل‌های سه گانه، آب را به مجموعه هدایت می‌کنند و به کانال‌های متعددی تقسیم می‌شوند که پس از گرداندن چرخ آسیاب‌ها، آب به صورت آبشارهایی به محوطه‌ای حوضچه مانند سرازیر می‌شود.

یکی از ویژگی‌های بسیار بارز مجموعه آسیاب‌ها و آبشارها مجاورت آن با بافت تاریخی شهر شوشتر است. این محوطه علاوه بر استفاده‌های صنعتی، در ایام کم آبی نیز، آب مورد نیاز ساکنین را تأمین می‌نمود.

یک ویژگی بسیار زیبا و منحصر بفرد بصری نیز که در این مجموعه وجود دارد و جلوه‌ای خاص به آن می‌بخشد این است که آب حاصل از پساب آسیاب‌ها به صورت آبشارهای مصنوعی زیبا به محوطه‌ای حوضچه مانند می‌ریزد که منظره‌ای چشم‌نواز و دل‌انگیز را در مقابل دیدگان هر بیننده بوجود می‌آورد.

همچنین در محوطه پشت بند که محل آبگیری 3 تونل معروف «سه کوره»، «دهانه شهر» و «بلیتی» است نیز چشم انداز زیبایی به چشم می‌خورد.

تونل‌های سه گانه در پشت «پل بند گرگر»، وظیفه انتقال حجم زیادی از آب را برعهده دارند.)

بردیواره های این آبشارهاهنوز زخم های تیشه وچکش گذشتگان وجود داردکه به چه ظرافتی کندن این تونل های طولانی صورت گرفته است .هر تونلی نام داشته مانتد تونل بلیتی (منطقه ای در شرق شوشتر ودر کنار آبشارها که واژه بلیتی واژه ای بابلی وبه معنای بلد یعنی شهر می باشد)که از زیر این بخش از شهر می گذردوبه آبشارها وارد می شود ودیگر تونل هاکه برخی وسیع وقابل لایه روبی وبرخی کوچک وتنگ ،گونه ای تونل ها طراحی شده اند که می توان به راحتی از صفحه کناری آن برای ورود به تونل استفاده کرد ودر اوقات تابستان به آسانی وتوسط کارگران آسیاب ها لایه روبی می شود ....

در دوجهت شرقی وغربی آبشارها خانه های قدیمی فراوانی وجود دارد که اگر به قسمت های زیرین خانه ها نگاهی بیندازی لایه های فراوانی را خواهی دید که در گذر سال های بسیاراین خانه ها بر انباشته آنها ساخته شده اند.

آبشارها در سال ..2009....با قدمت ساسانی ثبت جهانی شدند ودردولت هشتم گزارشها وبرنامه های فراوانی درباره آنها تهیه شدوترمیم جزیی در بخش هایی از آن صورت گرفت .اینکه چرا بسیاری از پژوهشگران ونویسندگان در مورد آثار خوزستان موضع انفعالی به خود می گیرند قابل توجه است.

آبشارها هم مانند بسیاری از دیگر آثار خوزستان رو به تخریب وفرسایش است ووجود انواع فاضلاب خانگی وصنعتی ومواد شوینده در آب کارون عمل فرسایش را تشدید نموده است که این جریان هم عارضه ای زیست محیطی وهم از بین برنده بسیاری از آثار تاریخی حاشیه رود خانه هاست.

■■■گذری برتاریخ عیلام ■■■.

عیلامیان اولین ساکنان این سرزمین پرخیر وبرکت اند که از شوش ودشت شوشان تمدن خود را در4600قبل از میلاد آغاز نموده ودر سراسر ایران کنونی وبخشهایی از حنوب عراق منتشر شدند وبرخی از صاحب نظران در زمینه تاریخ وباستان شناسی آنها را از نژاد سام فرزند نوح می دانند.
عیلامیان در شوش وانشان(مناطق کوهستانی تافارس)وتاجیرفت وکرمان هزاران سال پادشاهی کردند.وباهمسایگان بابلی واکدی وآشوری خود زد وخوردهایی داشتند که گاهی بربین النهرین چیره می شدند وگاهی پادشاهان عراق تا ملوحه(پاکستان)حکمرانی می نمودنند.

عیلامیان در زمینه صنعت ابداع گران ومخترعان بسیاری از صنایع عهد باستان بودنند که با همسایگان بین النهرینی خود قدرت مطلق جهان باستان بودنند...

ازمهمترین آثار باقی مانده از عیلامیان دور انتاش(چغازنبیل،واین نام نامی جعلی است ودور انتاش نام حقیقی می باشد.)وآثار شوش وام الدبس وحویزه ودورق واروکسای محمره (خرمشهر )وبسیاری از معابدونیایش گاه های ایذه وباغملک ومناطق کوهستانی وبخش زیادی از اثار تخت جمشید ودیگر آثار ایران است.

■■دلایل عیلامی بودن آبشارهای شوشتر:■■

با حفر کانالهای آبشارها ی شوشتر نهر گرگر ویا کویرین بوجود آمد که از دهانه آبشارهاآغاز می شود وتا منطقه عسکر مکرم وبناوده(بند قیر)به دیگر رودخانه ها می پیوندد.این نهر هزاران هکتار از زمینهای کشاورزی منطقه میناو(میان آب)را آبیاری می کند.وبه مسیر خود ادامه می دهد تا به محمره (خرمشهر)می رسد.
این نهر روزگاری پر ترددترین نهر قابل کشتی رانی بود واز دورق (شادگان)تاشوشتر کالاهاجابه جا می شد ....
1-وجود سکونتگاه های دوره عیلامی در این مسیر مانند دستوا که قدمت آن به دوره اورک یعنی 3000سال قبل ازمیلاد باز می گرد وتنها منبع آبی نزدیک آن همین رودخانه گرگر است که از آبشارها جاری می شود وازکنار این شهر باستانی می گذرد.

2-تپه حاج منعم با قدمت 2200سال قبل از میلاد باز در کنار رودگرگر بوده که امروز ه کاوشهایی درآن صورت گرفته وعیلامی بودن آن ثابت شده است .
3-تپه پمپ بنزین ،4600قبل از میلاد که باز نزدیک همین رودخانه است وبا رودخانه شطیط فاصله فراوانی دارد.

4-تپه عبدالحسن درمنطقه شلیلی باقدمت 2000قبل از میلاد که باز به دوره عیلامیان باز می گردد.

5-تپه مشول در کنار روستای بیت ازهیو که باز تاریخ این تپه 3000قبل از میلاد است.

6-تپه گبیبه که به 3000قبل از میلاد باز می گرددکه این نیز به دوره عیلامیان می رسد ...

7-تپه عرب اسد که این تپه باز به 3000قبل از میلاد باز می گردد ونزدیک گرگر است ...

8- تپه البناوده( بند قیر )این تپه در دل عسکر مکرم
ولب رودخانه گرگر ،این تپه مربوط به دوره سوکل مخ یعنی
در حدود2100قبل از میلاد است.


ودرحدود 52سکونتگاه که به دلیل حفاظت این تپه ها دیگرتپه هارا ذکر نمی کنم که بسیاری از این تپه ها بر لب رودخانه گرگر است که اگر این رودخانه نباشد تامین آب این مناطق ازکجا بوده ودرآن نزدیکی رودخانه ای وجود نداشته وندارد وامروز با همه تکنولوژی برای حفر چاه مقرون به صرفه نیست چون عمق زیادی می خواهد وآب هم خیلی شیرین نیست وگذشتگان با آن امکانات کم چگونه آب شرب خود و زمین کشاورزی و دام خود را تامین می کردند.

وجود این سکونتگاه ها بر لب نهر گرگر تاریخ ساخت آبشارهای

شوشتر را به دوره عیلام باز می گرداند. این اثر با اینکه ثبت جهانی شده وبه دوره ساسانی قلمداد شده ولی باوجود این سکونتگاه ها تاریخ ساسانی آن قابل قبول نیست وباید تجدید نظری اساسی در تاریخ این اثر تاریخی شود....

منبع:

مقدم ،عباس،بررسی های باستان شناختی میان آب شوشتر،نشر میراث فرهنگی،تهران 85
#-مطلب منقول از و یکیپیدیای آزاداست.

تحقیقات میدانی وبررسی های تپه های مسیر نهر گرگر